اصلاح مجرمیناصلاح مجرمین از مباحث علم حقوق بوده و به این معناست که اصلاح و تربیت مجرم هدف اصلی از مجازات است. در ایران، نهادهای مختلفی اعم از قضایی و اجرایی برای اصلاح و بازپروری بزهکاران ایجاد شده است که از جمله آنها می‌توان به زندان، کانون‌های اصلاح و تربیت، بیمارستان‌های روانی برای بزهکاران دارای اختلال روانی و سازمان بهزیستی اشاره کرد. ۱ - کیفرشناسیسخن از اصلاح مجرمین مربوط به فلسفه و کارکردهای مجازات است که در طول تاریخ به موازات اِعمال مجازات نگرش‌های متعددی درباره آن مطرح بوده است و امروزه اغلب تحت عنوان کیفرشناسی مطالعه می‌شود. ۲ - اندیشه اصلاحسقراط در مورد اعمال خشونت نسبت به بزهکاران هشدار می‌داده ولی می‌خواست که از طریق آموزش و کارآموزی به مجرمان تعلیم داده شود که چگونه دیگر مرتکب جرم نشوند همچنانکه نقل شده افلاطون معتقد بوده «اگر کسی مرتکب جرمی شد قانون باید به او بیاموزد که دیگر آن را تکرار نکند» و از نظر سِنِک Seneca «اگر مجازات مقصران را تقلیل دهیم می‌توانیم آسانتر آنان را اصلاح کنیم زیرا وقتی فرد اعتبار و آبروی خود را کاملاٌ از دست نداده است در رفتار و کردار خویش دقت و مراقبت بیشتری به خرج خواهد داد». چنانکه رُسی (Rossi) یکی از سران مکتب نئوکلاسیک «بنتام را به این لحاظ که تنها به ارعاب و سودمندی مجازات توجه کرده و بازپذیری و بازپروری مجرم و اخلاق را نادیده گرفته است سرزنش کرد.» از نظر اسلام نیز بعضی معتقدند «هدف اصلی در مجازات‌های تعزیری اصلاح، تادیب و آماده کردن بزهکار برای یک زندگی سالم و شرافتمندانه در جامعه است» همچنانکه گفته شده «از دیدگاه حقوق جزای اسلامی اگر تغییر و تحول باطنی در مجرم پدید آید و به واقع مجرم اصلاح شود مجازات او لغو می‌شود» بنابراین در خصوص مجرمان دو بینش وجود دارد اول اینکه مجرم بیمار است و دوم اینکه مجرم ناقض قواعد اجتماعی است. به تناسب هر دو بینش، نگرش‌ها در مورد اصلاح مجرمین متفاوت می‌باشد. ۳ - دیدگاه قانون ایران۱- قانون اساسی: طبق بند ۵ اصل ۱۵۶ قانون اساسی «اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین» یکی از وظایف قوه قضائیه است؛ ۲- قوانین عادی: بر اساس بند ۱ ماده ۲ و بند ۵ ماده ۳ قانون اقدامات تامینی مصوب ۱۲/۲/۱۳۳۹ و ماده ۴۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و تبصره ۱ ماده ۲۲۴ قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ مقنن نسبت به ایجاد کانون اصلاح و تربیت، و نگهداری اطفال و نوجوانان بزهکار در آن، به منظور اصلاح و تربیت آنان اهتمام ورزیده است؛ ۳- آئین‌نامه‌ها: در آئین نامه‌های متعددی به اصلاح و بازپروری بزهکاران اشاره شده است از جمله ماده ۱ آئین‌نامه انجمن‌های حمایت زندانیان سال ۱۳۶۰ و آئین‌نامه جدید اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۲۶/۴/۱۳۸۰ که به موجب ماده ۳ آن «زندان محلی است که در آن محکومین قطعی با معرفی مقامات ذیصلاح و قانونی... به منظور اصلاح و تربیت وتحمل کیفر نگهداری می‌شوند. ۴ - نهادهای متولیدر ایران با تکیه بر قوانین و مقررات، نهادهای مختلفی اعم از قضایی و اجرایی برای اصلاح و بازپروری بزهکاران ایجاد شده است: ۱- زندان؛ ۲- کانون‌های اصلاح و تربیت؛ ۳- مراکز مراقبت بعد از خروج (مستنداٌ به ماده ۱۶ آئین‌نامه سازمان زندان‌ها... مصوب ۸۴)؛ ۴- بیمارستان‌های روانی برای بزهکاران دارای اختلال روانی؛ ۵- مراکز معالجه معتادین برای بزهکاران معتاد؛ ۶- سازمان بهزیستی؛ ۷- ستاد مبارزه با مواد مخدر. [۱]
بولُک، برنار، کیفرشناسی، ص۳۷ و ۳۶، مترجم علی حسین نجفی ابرند آبادی، تهران، مجد، ۱۳۸۵، پنجم.
[۲]
پرادل، ژان، تاریخ‌اندیشه‌های کیفری، ص۲۱، مترجم علی حسین نجفی ابرند آبادی، تهران، سمت، ۱۳۸۱، چاپ اول.
[۳]
احمدی ابهری، سیدمحمدعلی، اسلام و دفاع اجتماعی، ص۱۱۹، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷، اول.
[۴]
مرعشی، سیدمحمدحسن، دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام، ج۲، ص۱۱۹، تهران، نشر میزان، ۱۳۷۹، اول.
۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اصلاح مجرمین»، تاریخ بازیابی ۹۹/۴/۳۱. |